Proqramlaşdırma kod birləşmələri ilə meydana gələn, müəyyən şərtlər və ardıcıllığa görə edilən əməliyyatların toplusuna deyilir. Kompüter avadanlıqlarının necə davranacağını izah edən, kompüterə istiqamət verən əmrlər, sözlər, alqoritmik əməliyyatlar da proqramlardır.
Proqramlaşdırmanın öz içində bir çox sahəsi vardır.
Ümumi olaraq Front-end və Back-end üzrə qruplaşdır.
İstifadəçinin internet üzərindən işinin asanlaşdıran bir veb səhifəsi və ya tətbiq yaratmaq üçün bəzi proqram dillərindən istifadə olunur. Bu dillərin qrupunun ümumi adına proqramlaşdırma dilləri deyilir.
Ümumi olaraq ifadə etsək internetdə gəzərkən bir veb səhifəsinə girdiyimizdə qarşımıza çıxan menyular, linklər əslində proqramçıların yazdığı bəlli kodları məcmusunun vizual təqdimidir. Yəni veb səhifəsində daxil olduğumuzda bizə görünən hər şey əslində kod sətirlərinin əks olunmuş halıdır.
Internet aləmində əməliyyatların və tətbiqlərin həyata keçirilməsi üçün çox sayda proqramlaşdırma dilləri mövcuddur.
Veb səhifələrin başlığında gördüyümüz html, asp., php, .net dillərdir və ən çox istifadə olunanlardandır.
Bu dillər fundamental olaraq 2 yerə ayrılır.
• Client bazalı dillər;
• Server bazalı dillər
Bu iki dil arasında fərq belədir:
Client bazalı dillərdə kodlar öncə Hostinqdən alınaraq kompüterimizdə yüklənir. Daha sonra alınan kodlar kompüterimizin brouzeri (İnterner Explorer, Firefox, Google Chrome və s.) tərəfindən oxunur və nəticələr bizə veb səhifə olaraq görünür.
Veb səhifələrinin təməli HTML-dir. Texniki cəhətdən proqramlaşdırma dili deyil. Lakin, səhifələrdə mətn bloklarının, təsvirlərin yerləşdirilməsinə, cədvəllərin qurulmasına, sənədin və sənəddəki mətnin rənglərinin seçilməsinə, multimedia elementlərinin əlavə edilməsinə, hiperistinadların və bütün bu elementlər arasında əlaqələrin yaradılmasına imkan verir.
Veb səhifə yaradarkən səhifəmizdə olması vacib bütün komponentləri HTML dili ilə yazılır. HTML görünəndən başqa əməliyyat edə bilməz. Bu yalnız proqramlaşdırmanın Front-end tərəfidir.
HTML ilə yazılmış kodlar istifadəçi bazası olaraq işləyə bilməz. Yəni istifadədə olan səhifəyə hər hansısa material (şəkil və ya mətn) daxil etmə-silmə əməliyyatlarını edə bilməz. Axtarış mühərrikində səhifəmizin görüntülənəcəyi açar sözləri HTML dili ifadə edilir.
HTML ilə hazırlanmış səhifəni Javascript, CSS, Jquery bənzəri dillərdən kömək alaraq inkişaf etdirməsək, ilk yükləndiyi şəkil xaricində heç nə olmaz.
HTML ilə hazırlana veb səhifələrdə siçanın hərəkəti ilə dəyişəcək linklər, müəyyən fasilələrlə əvəzlənəcək görüntülər üçün JavaScript, CSS və Jquery kimi veb proqramlaşdırma dilləri istifadə olunur. Bu proqramlaşdırma dilləri ilə səhifəmizə hərəkətlilik və dinamiklik əlavə olunur.
Veb tətbiqləri də öz aralarında 2 yerə bölünür:
• Statik veb tətbiqlər;
• Dinamik veb tətbiqlər
Hər ikisi eyni məqsəd daşısa da təklif etdikləri xidmət fərqlidir.
Statik veb səhifələr
Hazırlanmış veb səhifələrdə dəyişikliklər lazım gəlmirsə və müştəriyə daha aşağı maliyyə təqdim edilirsə, statik veb səhifə hazırlanması məqsədəuyğundur.
Adından göründüyü kimi bu tip veb səhifələrdə hər hansı dəyişiklik mövzuya hakim, əlaqəli şəxs tərəfindən edilmədir. Əks halda səhifənin faylları zərər görə bilər. Bu da front tərəfində yanlış görüntü yaradar.
Statik səhifələrə yaradılarkən istifadə olunan dillər HTML/CSS-dir. Bu səhifələr yalnız şəkillərdən ibarət olur. Statik veb səhifələri bilən biri olmadan dəyişdirmək mümkündür.
Dinamik veb səhifələr
Hazırlanmış veb səhifədə dəyişikliklər nəzərdə tutulursa bu zaman dinamik veb səhifə yaradılır. Dəyişikliklər və yeniləmələr admin panel vasitəsilə həyat keçirilir. Bu səbəbdən dinamik veb səhifə yaradılarkən proqramlaşdırma alt quruluşu və idarəetmə panel yaradılır. Bunlar dəyişiklikləri daha tez etməkdə kömək edir.
Məsələn, alış-veriş saytını nəzərdə tutaq. Hər dəfə bura yeni məhsullar əlavə ediləcəksə bu səhifələrin dinamik yaradılmalıdır. Bu saytı statik hazırlansa hər gün faylları dəyişmək gərəkli olacaq bu da böyük vaxt və əmək itkisi deməkdir. Lakin dinamik tətbiqdə admin panel vasitəsilə bu əməliyyatı daha tez və rahat edilə bilər.
Dinamik saytlar hazırlanarkən istifadə olunan dillər adətən server bazalıdır. PHP, ASP.NET, CFM, JSP və texnologiyalardır.
Dinamik saytlar istifadəçiyə xitab edən, tez dəyişdirilən hərəkətli olan tətbiqlərin yer aldığı veb səhifələrdir.
Proqramlaşdırmanın öz içində bir çox sahəsi vardır.
Ümumi olaraq Front-end və Back-end üzrə qruplaşdır.
İstifadəçinin internet üzərindən işinin asanlaşdıran bir veb səhifəsi və ya tətbiq yaratmaq üçün bəzi proqram dillərindən istifadə olunur. Bu dillərin qrupunun ümumi adına proqramlaşdırma dilləri deyilir.
Ümumi olaraq ifadə etsək internetdə gəzərkən bir veb səhifəsinə girdiyimizdə qarşımıza çıxan menyular, linklər əslində proqramçıların yazdığı bəlli kodları məcmusunun vizual təqdimidir. Yəni veb səhifəsində daxil olduğumuzda bizə görünən hər şey əslində kod sətirlərinin əks olunmuş halıdır.
Internet aləmində əməliyyatların və tətbiqlərin həyata keçirilməsi üçün çox sayda proqramlaşdırma dilləri mövcuddur.
Veb səhifələrin başlığında gördüyümüz html, asp., php, .net dillərdir və ən çox istifadə olunanlardandır.
Bu dillər fundamental olaraq 2 yerə ayrılır.
• Client bazalı dillər;
• Server bazalı dillər
Bu iki dil arasında fərq belədir:
Client bazalı dillərdə kodlar öncə Hostinqdən alınaraq kompüterimizdə yüklənir. Daha sonra alınan kodlar kompüterimizin brouzeri (İnterner Explorer, Firefox, Google Chrome və s.) tərəfindən oxunur və nəticələr bizə veb səhifə olaraq görünür.
Veb səhifələrinin təməli HTML-dir. Texniki cəhətdən proqramlaşdırma dili deyil. Lakin, səhifələrdə mətn bloklarının, təsvirlərin yerləşdirilməsinə, cədvəllərin qurulmasına, sənədin və sənəddəki mətnin rənglərinin seçilməsinə, multimedia elementlərinin əlavə edilməsinə, hiperistinadların və bütün bu elementlər arasında əlaqələrin yaradılmasına imkan verir.
Veb səhifə yaradarkən səhifəmizdə olması vacib bütün komponentləri HTML dili ilə yazılır. HTML görünəndən başqa əməliyyat edə bilməz. Bu yalnız proqramlaşdırmanın Front-end tərəfidir.
HTML ilə yazılmış kodlar istifadəçi bazası olaraq işləyə bilməz. Yəni istifadədə olan səhifəyə hər hansısa material (şəkil və ya mətn) daxil etmə-silmə əməliyyatlarını edə bilməz. Axtarış mühərrikində səhifəmizin görüntülənəcəyi açar sözləri HTML dili ifadə edilir.
HTML ilə hazırlanmış səhifəni Javascript, CSS, Jquery bənzəri dillərdən kömək alaraq inkişaf etdirməsək, ilk yükləndiyi şəkil xaricində heç nə olmaz.
HTML ilə hazırlana veb səhifələrdə siçanın hərəkəti ilə dəyişəcək linklər, müəyyən fasilələrlə əvəzlənəcək görüntülər üçün JavaScript, CSS və Jquery kimi veb proqramlaşdırma dilləri istifadə olunur. Bu proqramlaşdırma dilləri ilə səhifəmizə hərəkətlilik və dinamiklik əlavə olunur.
Veb tətbiqləri də öz aralarında 2 yerə bölünür:
• Statik veb tətbiqlər;
• Dinamik veb tətbiqlər
Hər ikisi eyni məqsəd daşısa da təklif etdikləri xidmət fərqlidir.
Statik veb səhifələr
Hazırlanmış veb səhifələrdə dəyişikliklər lazım gəlmirsə və müştəriyə daha aşağı maliyyə təqdim edilirsə, statik veb səhifə hazırlanması məqsədəuyğundur.
Adından göründüyü kimi bu tip veb səhifələrdə hər hansı dəyişiklik mövzuya hakim, əlaqəli şəxs tərəfindən edilmədir. Əks halda səhifənin faylları zərər görə bilər. Bu da front tərəfində yanlış görüntü yaradar.
Statik səhifələrə yaradılarkən istifadə olunan dillər HTML/CSS-dir. Bu səhifələr yalnız şəkillərdən ibarət olur. Statik veb səhifələri bilən biri olmadan dəyişdirmək mümkündür.
Dinamik veb səhifələr
Hazırlanmış veb səhifədə dəyişikliklər nəzərdə tutulursa bu zaman dinamik veb səhifə yaradılır. Dəyişikliklər və yeniləmələr admin panel vasitəsilə həyat keçirilir. Bu səbəbdən dinamik veb səhifə yaradılarkən proqramlaşdırma alt quruluşu və idarəetmə panel yaradılır. Bunlar dəyişiklikləri daha tez etməkdə kömək edir.
Məsələn, alış-veriş saytını nəzərdə tutaq. Hər dəfə bura yeni məhsullar əlavə ediləcəksə bu səhifələrin dinamik yaradılmalıdır. Bu saytı statik hazırlansa hər gün faylları dəyişmək gərəkli olacaq bu da böyük vaxt və əmək itkisi deməkdir. Lakin dinamik tətbiqdə admin panel vasitəsilə bu əməliyyatı daha tez və rahat edilə bilər.
Dinamik saytlar hazırlanarkən istifadə olunan dillər adətən server bazalıdır. PHP, ASP.NET, CFM, JSP və texnologiyalardır.
Dinamik saytlar istifadəçiyə xitab edən, tez dəyişdirilən hərəkətli olan tətbiqlərin yer aldığı veb səhifələrdir.
